Półmetek badania ścieżki instytucjonalnej osób chronicznie bezdomnych z doświadczeniem choroby psychicznej

Badanie ścieżki instytucjonalnej osób chronicznie bezdomnych z doświadczeniem choroby psychicznej jest na półmetku. Udało się odtworzyć ścieżkę instytucjonalną piętnaściorga respondentów doświadczających bezdomności od 25 do 3 lat. Podczas badania pięcioro respondentów przebywało w przestrzeni publicznej mieszkając w altance działkowej, na śmietniku lub w kontenerze, pozostali byli mieszkańcami Pensjonatu Socjalnego św. Łazarz KMPS prowadzonego przez organizację partnerską projektu NMROD. Wszyscy mają w swoim doświadczeniu różnej długości okresy mieszkania w miejscach niemieszkalnych na terenie Warszawy (od 20 do 3 lat). Część z nich urodziło się w Warszawie, część przyjechała z innych miast dawno temu. Wielu posiada formalnie postawioną diagnozę zaburzeń psychicznych oraz uzależnienia. Wszyscy spełniają wstępne kryteria kwalifikacyjne opisane w literaturze fachowej min. “Najpierw mieszkanie – materiały źródłowe” dla klientów programów “Najpierw mieszkanie”. Żyją na ulicy w skrajnym wykluczeniu bez wielkich szans na zmianę tej sytuacji. Gdyby mieszkali w USA to 80% z nich po objęciu programem “Najpierw mieszkanie” przełamałoby chroniczną bezdomność.

Ścieżka instytucjonalna to termin odnoszący się do historii i charakteru kontaktów respondenta z instytucjami, które udzielały mu pomocy min. ośrodki pomocy społecznej, placówki dla osób bezdomnych lub miały z nim do czynienia z powodu pełnionych przez siebie zadań np. straż miejska, policja firmy windykacyjne i sądy. Ścieżka została wstępnie ustalona podczas pogłębionego wywiadu z respondentami uzupełnianego w przypadku respondentów będących mieszkańcami lub podopiecznymi KMPS analizą dokumentów na ich temat zgromadzonych w teczkach osobowych, a następnie poprzez wymianę pism i kontakt ze wskazanymi instytucjami z prośbą o uszczegółowienie danych o charakterze kontaktu w szczególności dat, formie udzielonej pomocy, itd. Podstawą do wystąpienia o dane osobowe były upoważnienia respondentów do przetwarzania danych osobowych na potrzeby badania.

Badanie ma charakter eksploracyjny, jego celem jest opisanie losów grupy ludzi umykających wcześniejszym badaniom, analizom statystycznym, rejestrom instytucji pomocowych. Każdy przypadek jest inny i nie podlega uogólnieniom, tak też będzie zaprezentowany po zakończeniu badania. Tymczasem na półmetku trudno pominąć kilka obserwacji narzucających się po obejrzeniu historii kontaktów z instytucjami respondentów jako grupy.

1. Respondenci mieszkający w przestrzeni publicznej we w miarę stabilnych warunkach (w tym samym miejscu przez dłuższy czas) pozostają poza wszelką pomocą “dla bezdomnych”. Uzyskują od czasu do czasu zasiłek celowy z ośrodka pomocy społecznej i paczkę żywnościową od organizacji charytatywnej. Trafiają do szpitali z powodu mniejszych lub większych urazów i wypadków, do izby wytrzeźwień, dostają mandaty za wykroczenia zakłócające porządek publiczny min. przeklinanie, spożywanie alkoholu w miejscu publicznym, śmiecenie. Wymienione kontakty są sporadyczne. A placówki “dla bezdomnych” na ich ścieżce się nie znajdują.

2. Choć wszyscy respondenci spełniają nawet najbardziej potoczną definicję bezdomności, czyli brak “dachu nad głową” lub mieszkanie w placówce “dla bezdomnych”, to jednak pomoc o charakterze mieszkaniowym, taka której celem jest uzyskanie dostępu do mieszkania i nauki funkcjonowania w nim, jest właściwie nieobecna. W ogóle wszystkich ustalonych kontaktów z instytucjami kontakty oznaczające pomoc mieszkaniową stanowiły mniej niż 1 %. Pomoc, której celem jest wspieranie zatrudnienia była równie rzadkim doświadczeniem i sprowadzała się tak naprawdę do czynności rejestracyjnych w urzędach pracy (Tabela niżej).

3. Po trafieniu do schroniska dla bezdomnych rusza maszyna działań, w ramach których w pierwszej kolejności odtwarzana jest sytuacja formalno-administracyjna respondenta, a następnie uzyskiwana pomoc głównie z obszaru pomocy społecznej: zasiłki, miejsce w domu pomocy społecznej, pokrycie kosztów pobytu w placówce oraz pomoc medyczna z zakresu leczenia uzależnień w różnej formie. Podejmowane są próby rozłożenia na raty lub umorzenia należności/długów, które narosły przed trafieniem do placówki. Respondenci są wypychani na rynek pracy.

4. Na początku badania do udziału w nim zakwalifikowano 43 osoby, które spełniały definicję respondenta czyli były chronicznie bezdomne (co najmniej 3 lata) i posiadały podejrzenie podwójnego rozpoznania zaburzeń psychicznych stwierdzone przez psychologa. 37 z nich było mieszkańcami placówki dla osób bezdomnych. W chwili zakończenia badania w placówce pozostawało tylko jedenaścioro czyli mniej niż jedna trzecia pierwotnej grupy.

Pełne wyniki badania w lutym 2016.

Obszary działania instytucji, które pojawiały się w życiu respondentów podczas ich bezdomności