Zapraszamy na najpierwmieszkanie.org.pl. To portal poświęcony wartościom, systemom i programom Najpierw Mieszkanie. Portal Najpierw Mieszkanie jest prowadzony przez Fundację Najpierw Mieszkanie Polska przez osoby, które stworzyły i prowadziły stronę czynajpierwmieszkanie.pl., która niniejszym staje się stroną archiwalną. Dziękujemy, że byliście z nami tutaj i czekamy na Was w nowym miejscu!
Program Najpierw mieszkanie został stworzony przez dr Sama Tsemberisa z nowojorskiej organizacji Pathways to Housing Inc. w latach dziewięćdziesiątych XX w. Jest adresowany do osób od lat korzystających z tradycyjnej pomocy z tytułu bezdomności i mimo tego nadal pozostających bez domu. W programie w pierwszej kolejności buduje się relację z klientem a następnie proponuje mu się przeniesienie do samodzielnego mieszkania, które w miarę możliwości finansowych klienta i programu spełnia jego oczekiwania pod względem lokalizacji, sąsiedztwa, umeblowania itd., a dopiero potem na bazie poczucia bezpieczeństwa proponuje się rozpoczęcie pracy nad problemami stojącymi za bezdomnością chroniczną: zaburzeniami psychicznymi, relacjami społecznymi, uzależnieniem i innymi. Kolejność udzielania pomocy jest niejako odwrócona – w tradycyjnych systemach pomocy określanych często mianem „drabinki” na mieszkanie trzeba najpierw zasłużyć osiągając postęp w terapii.
„Za bezdomność płacimy cenę. Ignorowanie bezdomności kosztuje nie tylko ludzi, którzy są wciąż w sytuacji bezdomności na ulicy, ale również nas. Aby przejść do porządku dziennego nad uczuciami osoby bezdomnej spotykanej na ulicy, musimy wyłączyć jakąś część siebie żeby móc tolerować ból, obok którego przechodzimy mimo. W ten sposób wszyscy dzielimy cierpienie, którego nie można ukoić.”
Sam Tsemberis, CEO Pathways to Housing Inc.
Program Najpierw mieszkanie opiera się o przekonanie, że mieszkanie to podstawowe prawo człowieka, a nie coś, na co ludzie cierpiący na zaburzenia psychiczne muszą zapracować albo udowodnić, że zasługują poddając się leczeniu. NMP wyrasta również z przekonania, że każdy człowiek, również w kryzysie jest w stanie i ma prawo samodzielnie określać swoje życiowe cele.
Najpierw mieszkanie i możliwości wdrażania w Polsce: „Najpierw mieszkanie” w Polsce – dlaczego tak?
NIE! Program „Najpierw mieszkanie” oznacza, że każdemu kto znajduje się w sytuacji bezdomności trzeba natychmiast i bez stawiania warunków wstępnych zapewnić samodzielne mieszkanie.
TAK: Program „Najpierw mieszkanie” to specjalistyczna usługa/forma pomocy kierowana do osób w szczególnej sytuacji: cierpiących z powodu zaburzeń psychicznych i/lub uzależnień czyli z tzw. Podwójną diagnozą i doświadczających długotrwałej bezdomności przejawiającej się wieloletnim przebywaniem w miejscach, których nie można uznać za mieszkanie: na ulicy, działkach, pustostanach, czasowo w noclegowniach i schroniskach, u znajomych, na kwaterach itd. Badania prowadzone zagranicą pokazują, że grupa ta stanowi niewielki odsetek populacji ludzi korzystających z usług z tytułu bezdomności.
Nie zmienia to faktu, że mieszkanie jest prawem człowieka i trzeba dążyć to tego, żeby każdy mógł w nim bytować.
NIE! Najpierw mieszkanie to program mieszkań treningowych, czyli program w którym osoby wychodzące z bezdomności nie mieszkają w schroniskach tylko w mieszkaniach.
TAK: Najpierw mieszkanie to program, którego uczestnicy faktycznie przebywają w mieszkaniach, jednak zasady pobytu są fundamentalnie inne niż w mieszkaniach treningowych np. nie ma regulaminu, na mocy którego mieszkaniec musi spodziewać się niezapowiedzianych kontroli trzeźwości o dowolnej godzinie, nie dzieli pokoju/mieszkania z osobą wskazaną przez pracownika programu. W NM warunki pobytu w mieszkaniu są określone w umowie najmu i obejmują: przeznaczanie 30% dochodów na czynsz, nie przyjmowanie gości “na waleta”, przestrzeganie zasad porządku społecznego oraz przyjęcie raz w tygodniu zapowiedzianej wizyty członka zespołu specjalistów NM.
NIE! Najpierw mieszkanie to program bardzo drogi, na który nie stać polskich samorządów, państwa, organizacji itd.
TAK: Najpierw mieszkanie to program drogi, ale w świetle badań prowadzonych zagranicą tańszy niż jego brak, bowiem trwanie w bezdomności ludzi, do których program jest adresowany jest droższe i nie przynosi efektu w postaci trwałego wyjścia z bezdomności. Koszty bezdomności chronicznej osób z podwójną diagnozą obejmują min.: hospitalizacje, monitoring służb miejskich (straż miejska, policja), egzekucję zadłużenia, pobyty w więzieniach i inne, których w większości można uniknąć po objęciu osoby programem „Najpierw mieszkanie” np. zamieniając pobyty na szpitalnych oddziałach ratunkowych z powodu znaczących zaniedbań zdrowia na regularne wizyty kontrolne u lekarza pierwszego kontaktu, likwidując potrzebę pobytu na izbie wytrzeźwień poprzez terapię redukcji szkód. Program jest drogi jeśli na jego koszt patrzy się jednostkowo wyrywając z kontekstu społeczności, w której jest prowadzony – gdy mierzy się koszty całkowite jest tańszy.
Państwa, samorządów i organizacji nie stać na brak programów Najpierw mieszkanie.
NIE! Jeśli stworzymy program Najpierw mieszkanie w jednym tylko mieście w całej Polsce np. w Warszawie, to nie poradzimy sobie z napływem chętnych, ponieważ będą się zgłaszać z całego kraju.
TAK: Do udziału w programie kwalifikuje zespół specjalistów. Brak warunków wstępnych w postaci ukończenia terapii uzależnień, utrzymania abstynencji i innych nie oznacza, iż programem trzeba objąć każdego kto by tylko chciał. Wbrew pozorom uczestnictwo w programie jest bardzo trudne – oznacza codzienną pracę nad problemami przez lata odsuwanymi. To nie darmowe wakacje w chacie za pieniądze naiwnego sponsora.
W każdym dużym mieście w Polsce powinien być taki program.
NIE! Program Najpierw mieszkanie możne samodzielnie zrealizować organizacja pozarządowa dzięki dofinansowaniu z jakiegoś konkursu (UE? RPO? Badania i innowacje?).
TAK: Program wymaga wieloletniego partnerstwa instytucji zapewniających mieszkania, dostęp do usług zdrowotnych oraz wprowadzających pierwiastek elastyczności i koordynacji czyli organizacji pozarządowych. Nie można realizować go przez dwa-trzy lata. To długofalowe zobowiązanie wobec klienta: zadziała tylko i wyłącznie wtedy gdy zapewniona będzie stabilność.
Program NM został zauważony i podchwycony przez wiele społeczności lokalnych w USA a potem w Europie, Kanadzie i Australii. Badania potwierdziły jego wysoką skuteczność w trwałym kończeniu bezdomności chronicznej. Od 70 do 80% uczestników po dwóch latach interwencji potrafiło i chciało samodzielnie funkcjonować w mieszkaniach, nigdy nie wrócili na ulicę, poprawił się ich stan zdrowia i zadowolenie z życia.
„Sukces programu wynika ze wspólnego wysiłku i przekonania, że bezdomność nie jest jak nieuleczalny rak albo choroba Alzheimera. Mamy lekarstwo na bezdomność i jest ono całkiem proste. Rzecz, której brakuje to wola polityczna i rzecznictwo. Z tym Was zostawiam. Możemy to zmienić, możemy zakończyć bezdomność jutro, jeśli znajdziemy wolę polityczną do przekazania tej wiadomości wszystkim. Byłoby to dobre dla ludzi bezdomnych oraz uleczające dla nas samych i naszego społeczeństwa, czynienia go bardziej sprawiedliwym i wspierającym.”
Sam Tsemberis, Pathways to Housing Inc.
Programy NM na świecie osiągające największą skuteczność charakteryzują się sześcioma cechami:
Mieszkanie i wsparcie są „odseparowane”: prawo do przebywania w mieszkaniu nie jest uzależnione od postępów w terapii. Na mieszkanie nie trzeba „zapracować” wcześniej, jest „prawem”. Mieszkania są samodzielne a bezpieczeństwo najmu zagwarantowane prawnie.
Zapewniona jest możliwość dokonywania wyborów, z której uczestnicy szeroko korzystają. Nie ma wymogu podania się leczeniu ani zachowania abstynencji pod groźbą nie przyznania lub usunięcia z mieszkania. Uczestnicy pomagają w planowaniu wsparcia. Głównym celem programu jest zmniejszenie zagrożeń dla utrzymania się w mieszkaniu w przyszłości i integracji społecznej, wynikających ze słabego zdrowia psychicznego i fizycznego oraz braku włączenia społecznego poprzez zapewnienie mieszkańcom bezpieczeństwa ontologicznego.
Wsparcie jest intensywne. Wskaźnik liczby pracowników przypadających na uczestnika jest wysoki (1-7/10) a kontakty pracowników z uczestnikami bardzo częste. Usługi wspierające skoncentrowane są na zdrowiu psychicznym i fizycznym, problematycznym przyjmowaniu substancji uzależniających, czasem również na edukacji, zatrudnieniu, rekreacji i umiejętnościach interpersonalnych. Wsparcie to zapewnia się w formule zespołów asertywnego wsparcia środowiskowego świadczących pomoc specjalnie dla osób objętych programem lub zespołów intensywnego zarządzania przypadkiem pośredniczących między klientami programu a usługami ogólnego dostępu.
Odbiorcy usług wymagają intensywnego wsparcia, ponieważ są chronicznie bezdomni. Oznacza to, że kilkakrotnie i/lub przez dłuższy czas mieszkali w miejscach publicznych „na ulicy” lub korzystali z pomocy instytucji dla bezdomnych zapewniających krótkoterminowe wsparcie lub innych instytucji będących częścią systemu drabinkowego. Poziom występowania poważnych zaburzeń psychicznych, słabego zdrowia fizycznego oraz problematycznego przyjmowania substancji uzależniających w tej grupie jest wysoki, zdarzają się także konflikty z prawem oraz zakłócanie porządku publicznego.
Stosuje się podejście redukcji szkód. Przyjmuje się założenie, że położenie kresu problematycznemu przyjmowaniu substancji uzależniających min. alkoholu i narkotyków jest długotrwałym i złożonym procesem. Priorytetem jest ograniczenie szkód dla dobrostanu człowieka.
Wsparcie nie jest ograniczone konkretną datą i jest elastyczne, jego odbiorcom nie narzuca się konkretnych celów i dat ich osiągnięcia.
Do oceny w jakim stopniu dany program jest wierny zasadom NM wypracowanym przez Pathways Housing First służy skala wierności. Wysoka ocena na skali jest gwarantem osiągnięcia efektów przypisywanych NM. Niska wierność nie oznacza, że program jest niedobry, oznacza tylko, iż nie jest wierny oryginałowi, po prostu jest innym programem wsparcia dla osób doświadczających bezdomności.
Skala została wykorzystana m.in. do analizy dziesięciu programów realizowanych w Europie, Kanadzie i USA w 2018 roku. Wyniki zostały opublikowane w specjalnym wydaniu European Journal of Homelessness 2018 Special Edition on Housing First Fidelity.
Projekt realizowany przez lidera Fundację Ius Medicinae oraz partnerów Kamiliańską Misję Pomocy Społecznej i Armię Zbawienia w Islandii w Programie Obywatele dla Demokracji finansowanym ze środków EOG
